Η ημέρα της Γυναίκας ή η ημέρα του Ανδρό - γυνου;

Η ημέρα της Γυναίκας ή η ημέρα του Ανδρό - γυνου;

Γεωργία Τζαμαλούκα

Δρ. Κοινωνικής Ψυχολογίας

Μιλώντας σε μια ομάδα εργαζόμενων μητέρων , το Μάιο του 1993, η ψυχοθεραπεύτρια Dr. Laura C. Schlessinger , θυμάται ότι το ποσοστό αποδοχής αυτών που έλεγε ήταν 50%.

Θυμάται χαρακτηριστικά, : Η αίθουσα έβριθε από εχθρότητα καθώς υποστήριζα πως ήταν απόλυτα αναγκαίο τα μωρά να βρίσκονται με μητέρες και / ή πατεράδες που φροντίζουν γι' αυτά και τους παρέχουν την αγάπη και τη θετική ανταπόκριση που χρειάζονται για να μεγαλώσουν και να ωριμάσουν αποχτώντας καλή συναισθηματική και σωματική υγεία. Τελικά αποδείχτηκε ότι μεγάλο ποσοστό από τα μέλη του ακροατηρίου που μου επιτέθηκαν ήταν γυναίκες που είχαν κάνει παιδιά με συζύγους που τις εγκατέλειψαν, με έρωτες της μιας νύχτας, με άντρες χωρίς καμιά διάθεση για δέσμευση, με παντρεμένους, με τύπους που είχαν σοβαρά "κωλύματα", κ.λ.π. Τα υποτιθέμενα θύματα αυτών των "πακέτων " υποστήριξαν πως δεν καταλάβαινα καθόλου ότι η κοινωνία, οι κοινωνικές παροχές κλπ. δεν είχαν καμία διάθεση να τους επιτρέψουν να φερθούν σωστά σαν μητέρες, να "κάνουν το σωστό" πλάι στα παιδιά τους. Σύμφωνα με τις επικρίτριές μου, το μόνο που έκανα ήταν να ρίχνω το φταίξιμο σ' αυτές.

"Ε, λοιπόν", τους αντιγύρισα, "δεν πρόκειται ν' αναλάβω εγώ την ευθύνη για τη βλακώδη και ανεύθυνη συμπεριφορά που σας έριξε αρχικά σ' αυτή τη χαμένη υπόθεση - ούτε για τη μαύρη σας τύχη η οποία κατέστρεψε τα σχέδια που είχατε τόσο ωραία καταστρώσει. Είμαι ωστόσο πρόθυμη να συζητήσω την ανάγκη για δημιουργικότητα και αποφασιστικότητα στην αναζήτηση μιας διεξόδου από τον πόνο μας".

Μόλις πριν από μια βδομάδα, σε μιαν άλλη δημόσια εμφάνισή μου, συνεχίζει η Σλέσσινγκερ, με πλησίασε μια νεαρή γυναίκα που είχε παρακολουθήσει τη διάλεξη για τις Εργαζόμενες Μητέρες. Αρχικά, μου είπε, ήταν μια από τις εξοργισμένες, αλλά αργότερα συνειδητοποίησε ότι η πίκρα της οφειλόταν στην προσπάθειά της να ρίξει το φταίξιμο σε κάποιον άλλον. Από τότε ακολούθησε τη συμβουλή μου και άνοιξε μιαν επιχείρηση τροφοδοσίας εκλεκτής κουζίνας, που, αφού τη λειτουργεί στο σπίτι, της επιτρέπει να βρίσκεται κοντά στο παιδί της. Στην αρχή ήταν εντελώς αγαναχτισμένη μαζί μου. Τώρα μ' ευχαριστούσε ειλικρινά.

Μετά από αυτή την εισαγωγή μπορούμε ωστόσο να βεβαιώσουμε ότι υπάρχουν γυναίκες που έχουν κακοποιηθεί σεξουαλικά ή που ανατράφηκαν από ανύπαντρες ή χωρίς σύντροφο μητέρες και που συχνά αρχίζουν πολύ νωρίς τη σεξουαλική τους δραστηριότητα καταλήγοντας να γίνουν ανύπαντρες μητέρες οι ίδιες, με τη σειρά τους σε μια απέλπιδα προσπάθεια να κλείσουν οι πληγές και να επιτευχθεί μια ιδιαίτερη επαφή με τους άνδρες.

Και οπωσδήποτε , το τρέχον πρόγραμμα του φεμινιστικού κινήματος κατηγορεί κυρίως τους άντρες ή την κοινωνία γενικότερα, αγνοώντας έτσι το ζωτικό ρόλο που παίζουν οι ίδιες οι γυναίκες στα μπλεξίματα που αντιμετωπίζουν στη ζωή τους.

Είναι γνωστό ωστόσο ότι υπάρχει βία κατά των γυναικών η οποία βία βέβαια εκδηλώνεται με πολλές και διαφορετικής βαρύτητας εγκληματικές πράξεις κάθε φορά.

Η βία στην οικογένεια εξ άλλου είναι ένα διαδεδομένο φαινόμενο, ειδικά στην εποχή μας και ασκείται από τους ισχυρότερους προς τους αδύναμους. Οι δράστες είναι συνήθως άνδρες και τα θύματα γυναίκες, ηλικιωμένοι και παιδιά.

Η βία δεν είναι μόνο σωματική, είναι και ψυχολογική. Πως;

• ΄Όταν ο σύντροφός σου σε ελέγχει ή κατακρίνει τις σχέσεις σου με άλλους ανθρώπους.

• ΄Όταν σε απομονώνει κοινωνικά από φίλους και συγγενείς.

• ΄Όταν σου στερεί την ελευθερία επιδιώκοντας να ελέγχει τις κινήσεις σου.

• ΄Όταν σε υποτιμά συστηματικά, σε ταπεινώνει, σου τσακίζει την αξιοπρέπεια, σε απειλεί με σωματική βία, σε εκβιάζει, σε εξευτελίζει.

• ΄Όταν απειλεί πως θα σου πάρει τα παιδιά.

• ΄Όταν σε διαβεβαιώνει πως δεν μπορείς να τα βγάλεις πέρα μόνη σου, πως είσαι ανίκανη…

Η βία είναι και οικονομική

• ΄Όταν απαιτεί τον απόλυτο έλεγχο των εσόδων και εξόδων σου.

• ΄Όταν ο σύντροφός σου σε αναγκάζει να του "ζητάς χρήματα" (είτε εργάζεσαι είτε όχι) για τις προσωπικές σου ανάγκες ή και τις οικογενειακές.

• ΄Όταν θέλει να εγκρίνει ο ίδιος τα έξοδα.

• ΄Όταν σου αφαιρεί το δικαίωμα να διαχειρίζεσαι μόνη το μισθό σου ή το μέρος που σου αναλογεί από τα έσοδα του νοικοκυριού.

• ΄Όταν προσπαθεί να σε έχει οικονομικά εξαρτημένη.

Πώς οι γυναίκες πολύ συχνά, ακόμα και χωρίς να έχει κλιμακωθεί η κακοποίησή τους, ακόμα και χωρίς να τους έχει ασκηθεί σωματική βία, χάνουν τον αυτοσεβασμό και την αυτοπεποίθησή τους και νιώθουν παγιδευμένες σε αδιέξοδο; Πώς παγιδεύονται στη σιωπή που καλύπτει τη βία μέσα στην οικογένεια και παρουσιάζουν σοβαρές ψυχικές διαταραχές, όπως μελαγχολία και κατάθλιψη; Πως πολλές φορές πάλι, η χρόνια ψυχολογική βία οδηγεί σε βαρύτατες σωματικές ασθένειες, όπως ο καρκίνος;

Ιδιαίτερα στην Ελλάδα μια έρευνα που είχαμε κάνει το 1995 για λογαριασμό του ΟΓΑ με θέμα "Περίθαλψη στον Αγροτικό χώρο", όταν φτάσαμε να εξετάσουμε τη σχέση μεταξύ συνόλου ασθενών ανά έτος και φύλο, η επιμέρους μεταβλητή που αφορούσε τις γυναίκες ασθενείς ήταν κατά 12% ψηλότερη από τους άνδρες, στη τετραετία 1990 - 1993.

Η Colette Dowling στο περίφημο βιβλίο της "Το σύνδρομο της Σταχτοπούτας" υποστηρίζει πως …οι γυναίκες κάθε τάξης, μέσα και έξω από το σπίτι, χρησιμοποιούν μια βασική σωματική γλώσσα για να εκφράσουν την υποταγή, την ασημαντότητα, την αδυναμία… μια στάση που υποτίθεται πως βάζει τους άλλους σε μια θέση άνεσης και τους άντρες " στην κορυφή".

Υπάρχουν κι άλλοι τρόποι που χρησιμοποιούν οι γυναίκες για να κρατάνε τους άντρες ή τελικά κι οποιονδήποτε άλλο εκτός από τον εαυτό τους, στην" κορυφή". Μια σειρά από πρόσφατες μελέτες πάνω στην ομιλία της γυναίκας και τα γλωσσικά της σχήματα δείχνει πως ο φόβος και η ανασφάλεια διαμορφώνουν τον τρόπο που μιλάμε, την προφορά μας ή την εκλογή των λέξεων, το χρώμα της φωνής μας, ένα γενικό δισταχτικό ιονισμό, ακόμα και το ύψος της φωνής (που μερικές γυναίκες την κάνουν λεπτή και κοριτσίστικη σ' ένα κάλεσμα για βοήθεια). Ο γλωσσολόγος Ρόμπιν Λάκοφ διαπίστωσε ότι τα παρακάτω γνωρίσματα χαρακτηρίζουν τη γυναικεία ομιλία:

• Χρήση κενών επιθέτων (θαυμάσιο, υπέροχο, τρομερό κ.λ.π.) που ενώ δεν έχουν πολύ νόημα φουσκώνουν την κουβέντα σαν σαπουνόφουσκες. Βέβαια, συνήθως δεν παίρνουμε στα σοβαρά τους ανθρώπους που η ομιλία τους είναι γεμάτη με κενά επίθετα.

• Χρήση μιας ερωτηματικής πρότασης μετά από μια δηλωτική διατύπωση (κάνει πολλή ζέστη σήμερα, δεν νομίζεις;)

• Χρήση ενός χαμηλότερου ή ερωτηματικού τονισμού στο τέλος μιας δήλωσης, πράγμα που την κάνει λιγότερο εμφατική.

• Χρήση διαλλακτικών ή τροποποιητικών φράσεων, όπως ("σχεδόν", "κατά κάποιον τρόπο", "νομίζω") που δίνουν στην ομιλία ένα δισταχτικό, αβέβαιο ύφος.

• Χρήση υπερβολικά σωστών τύπων και ευγενικής φρασεολογίας (αποφεύγοντας π.χ τις συντμήσεις ή χρησιμοποιώντας την αργκό με πολλή προφύλαξη).

Η κρίση της θηλυκότητας

Στον τομέα της θηλυκότητας, επίσης υπάρχει μια νέα κρίση, μια σύγκρουση ανάμεσα στο τι είναι και τι δεν είναι θηλυκό που εμποδίζει πολλές γυναίκες να λειτουργήσουν μ'ένα αρμονικό καλά συγκροτημένο τρόπο. Για χρόνια ολόκληρα, η θηλυκότητα συνδυαζόταν και στη πραγματικότητα ταυτιζόταν με την εξάρτηση. Οι γυναίκες φοβούνται πως η ανεξάρτητη συμπεριφορά είναι αντιθηλυκή, έτσι υποκύπτουν σε έναν "Φυλετικό πανικό". Τι είναι ο Φυλετικός πανικός;

Η γυναίκα που δεν διαθέτει κατάλληλο πρότυπο ρόλου βρίσκεται σ' ένα βαθύ ψυχολογικό δίλημμα. Δεν θέλει να γίνει σαν τη μητέρα της, ούτε θέλει να γίνει σαν τον πατέρα της. Σαν ποιόν λοιπόν "να γίνει" τότε; Αυτή η σύγχυση της φυλετικής ταυτότητας είναι η ουσία του Φυλετικού Πανικού

Η τρομερή σύγχυση που νιώθουμε εμείς οι γυναίκες στο θέμα της θηλυκότητας, έχει στενή σχέση με το γεγονός ότι διαλέξαμε να μην ζήσουμε σαν τις μανάδες μας. Οι ψυχίατροι έχουν αρχίσει να ανακαλύπτουν πως όσο πιο περιορισμένες και εξαρτημένες είναι οι μανάδες μας, τόσο περισσότερο θα προσπαθήσουμε εμείς να προχωρήσουμε σε διαφορετικές κατευθύνσεις. "Η υποταγμένη μητέρα που υποφέρει σιωπηλά ακόμα κι όταν λέει ξεκάθαρα στη κόρη της: Μην την πάθεις σαν κι εμένα, γίνε κάτι - μπορεί να νιώθει κακία και ανασφάλεια από το γεγονός ότι η κόρη της δεν ακολουθεί το ίδιο μοντέλο «ρόλου» με αυτήν.

Η μνησίκακη μητέρα λοιπόν, έχει την τάση να προκαλεί μια χρόνια , ελαφριά κατάθλιψη στη κόρη της, ένα υπόγειο ρεύμα λύπης ή κατάθλιψης στη κόρη της που μοιάζει να μη φεύγει ποτέ. Αυτό είναι χαρακτηριστικό της γυναίκας που αφοσιώνεται στη δουλειά της, και δίνει πολλά στους άλλους, ενώ η ίδια μένει συγκινησιακά υποσιτιζόμενη. ΄Άλλο μοντέλο κόρης είναι ο φυλετικός πανικός μπροστά σε οποιαδήποτε ανεξάρτητη συμπεριφορά που μοιάζει να είναι αντιθηλυκή. Γιατί τι θα συμβεί στη γυναίκα που παρεκκλίνει από το μοντέλο που της δείχνει η μητέρα της; Από μέσα της η γυναίκα αυτή νιώθει σαν παιδί που φοβάται ότι θα της συμβεί κάτι κακό αν κάνει πραγματικά το βήμα προς την ανεξαρτησία, να χωριστεί από τη μητέρα της και να ακολουθήσει το δικό της δρόμο. Αναρωτιέται ακόμα, που θα βρει ικανοποίηση στη ζωή της αν απορρίψει το δρόμο της μητέρας της. Τέλος, άλλο μοντέλο είναι η ψευδο - ανεξάρτητη γυναίκα που έχει μια τάση να είναι "σούπερ" στο σπίτι και στη δουλειά, και να κλαίει στον ύπνο της τα βράδια που ο άντρας της λείπει από το σπίτι.

Υπάρχει μια έντονη τάση, στις μέρες μας, να προσπαθεί μια γυναίκα να λύσει τα προβλήματά της αλλάζοντας τα πράγματα απέξω , με το να παντρευτεί (ή να ξεπαντρευτεί) να αλλάξει δουλειά, να μετακομίσει, να μπει σ' ένα συνδικάτο ή να πολεμήσει για τα δικαιώματα της γυναίκας. Γεγονός είναι όμως πως αν έχει παραλύσει από άλυτες συγκρούσεις εξάρτησης, η ζωή της δεν πρόκειται να αλλάξει επειδή βρήκε τον "κατάλληλο" άνδρα, την "κατάλληλη" δουλειά ή το "κατάλληλο" στιλ ζωής. Η συμβολή της στον αγώνα για τα δικαιώματα της γυναίκας μπορεί να την ανακουφίσει από το αίσθημα της προσωπικής απομόνωσης. Καμιά όμως απ' αυτές τις εξωτερικές αλλαγές δεν πρόκειται να ξεμπερδέψει το πλέγμα των μπερδεμένων και αυτοκαταστροφικών στάσεων που καραδοκεί από μέσα μας.

Οι γυναίκες που θέλουν να νιώσουν πιο αρμονικά με τον εαυτό τους, πρέπει να αρχίσουν με την αντιμετώπιση των εσωτερικών προβλημάτων τους.

΄Υστερα από συζητήσεις με ψυχοθεραπευτές και ψυχιάτρους, κουβεντιάζοντας με πολλές γυναίκες γύρω μας και παρατηρώντας τη ζωή τους, καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως ένα από τα πρώτα πράγματα που πρέπει να αντιμετωπίσει μια γυναίκα είναι ο φόβος που κυβερνάει τη ζωή της.

• Ο φόβος μπροστά στην ανεξαρτησία (που σημαίνει ότι μπορεί να καταλήξουμε μόνες και απροστάτευτες).

• Ο φόβος μπροστά στην εξάρτηση ( πράγμα που σημαίνει ότι κινδυνεύουμε να καταβροχθιστούμε από κάποιον κυριαρχικότερο "άλλο")

• Ο φόβος μήπως είμαστε ικανές και καλές σ' αυτό που κάνουμε ( πράγμα που μπορεί να σημαίνει ότι θα πρέπει να συνεχίσουμε να είμαστε καλές σ' αυτό που κάνουμε)

• Ο φόβος πως είμαστε ανίκανες (πράγμα που μπορεί να σημαίνει ότι θα νιώθουμε πάντα κατάθλιψη, σαν άτομα αδέξια και κατώτερα).

Και τώρα έρχεται η πατρική συμμετοχή

Μέχρι σήμερα, οι κατευθυντήριες δυνάμεις του δυτικού κόσμου δεν έχουν αποδεχτεί ακόμη ότι μια γυναίκα αξίζει όσο και ένας άνδρας, και ακόμη λιγότερο αποδέχτηκαν ότι ένας πατέρας αξίζει όσο και μια μητέρα.

Τα δύο τρίτα περίπου των μητέρων εργάζονται έξω από το σπίτι τους και συχνά δηλώνουν αποκαμωμένες από μια ανισότητα που δεν φαίνεται να έχει τέλος. ΄Όπως είναι φυσικό, κατηγορούν τους συντρόφους τους οι οποίοι σχεδόν κωφεύουν. Ωστόσο οι γυναίκες είναι αυτές που αντιστέκονται στον καταμερισμό της μητρικής φροντίδας. Σύμφωνα με την Βαντιντέρ, στη δεκαετία του 1980, δύο έρευνες έδειχναν ότι οι πατέρες που θέλησαν να συμμετάσχουν κάπως περισσότερο δεν ενθαρρύνθηκαν: 60% με 80% των συζύγων τους δεν συμφωνούσαν. Για να εξηγήσουν την αρνητική τους στάση, πολλές γυναίκες επικαλούνται την αδεξιότητα του συζύγου τους, ο οποίος μάλλον τις προβληματίζει παρά τις βοηθάει. Ενδόμυχα, όμως νιώθουν τη μητρική τους ιδιότητα ως προνόμιο που δεν θέλουν να μοιραστούν, ακόμα και με αντάλλαγμα τη σωματική και ψυχική τους εξουθένωση. Αυτή η στάση δεν θα αλλάξει όσο το κοινωνικό σύνολο δεν θα καθιερώνει μια νέα κατανομή των ανδρικών και γυναικείων εξουσιών...

΄Ένα πρότυπο λοιπόν που διαφαίνεται, είναι η ίση συμμετοχή, αλλά με διαφορετικά καθήκοντα. Οικονομία χρόνου, πρόσβαση στο παιδί και από τους δύο γονείς, μεγαλύτερη γονική αλληλεγγύη απ' όση στο παραδοσιακό πρότυπο, η οποία ενισχύει το ζευγάρι χωρίς να φέρνει αντιμέτωπους τους συντρόφους. Εξάλλου αυτά τα παιδιά δείχνουν πιο σταθερά και λιγότερο ανήσυχα.

Ο σκληρός ή ο μαλθακός άνδρας δεν είναι απαραίτητα η ανδρική πραγματικότητα. Ανέκαθεν, υπήρξαν άνδρες που απαρνήθηκαν τα επικρατούντα πρότυπα, στοργικοί και προσεκτικοί πατέρες που άφησαν να μιλήσει η θηλυκότητά τους, τρυφεροί σύζυγοι που αγάπησαν τις γυναίκες τους σαν όμοιές τους.

Χρειάζεται όμως θάρρος για να προκαλέσει κανείς τα καθιερωμένα πρότυπα, και χρειαζόταν ακόμη περισσότερο κατά την εποχή της παγκόσμιας προβολής των καουμπόι, ή του πατέρα - αφέντη της Μεσογείου, πριν από τριάντα ή σαράντα χρόνια.

Οι νέοι άνδρες γύρω μας είναι διάδοχοι μιας πρώτης μεταβατικής γενιάς. Είναι λοιπόν καιρός να εγκωμιάσουμε τις ανδρικές αρετές που δεν αποκτώνται ούτε παθητικά , ούτε εύκολα αλλά θέλουν προσπάθειες και απαιτήσεις. Ονομάζονται επιθυμία αυτοσυγκράτησης, διάθεση ανάτασης, αίσθηση του κινδύνου και της πρόκλησης, αντίσταση στις πιέσεις… Είναι οι προϋποθέσεις της αντίδρασης, αλλά και της αξιοπρέπειας. Ανήκουν σε κάθε άνθρωπο και στα δύο φύλα και αξίζουν όσο και οι θηλυκές αρετές, δηλ. η αγκαλιά, η τρυφερότητα και η συμπόνια. Ακόμα κι αν μια παμπάλαια παράδοση τις έχει τοποθετήσει αντιμέτωπες, αποδίδοντάς τες στο ένα ή στο άλλο φύλο, σήμερα περισσότερο από άλλοτε οι μεν δεν υφίστανται χωρίς τις δε.

Σήμερα, και οι άνδρες είναι αναγκασμένοι να αποχαιρετήσουν τον παληό πατριάρχη, και οφείλουν να επινοήσουν εκ νέου τον πατέρα και τον επακόλουθο ανδρισμό όπως και οι γυναίκες που αποχαιρετούν την υποταγή και το φόβο μπροστά στην επιτυχία και την αυτονομία.

Εξ άλλου όλοι οι άνθρωποι πάνω στη Γη αντιμετωπίζουμε προκλήσεις - ηθελημένα ή αθέλητα-. Το πεπρωμένο μας τελικά είναι τα πράγματα που εγκαταλείπουμε ή που αναλαμβάνουμε.

Τέλος, μ' αυτή την εισήγηση θέλησα να σας δείξω τους εσωτερικούς και εξωτερικούς μας δαίμονες όντας γυναίκες καθώς και πως μπορούμε να απαιτούμε περισσότερα από τη ζωή μας, συντροφευμένες και συμφιλιωμένες με τους άνδρες.